رصد آسان مثلث زمستانی در آسمان شب هفته دوم 1402 - فروشگاه های میهن

در هفته دوم دی 1402 ماه کامل را پشت سر گذاشته ایم و به سمت تربیع سوم پیش می رود که همین کاهش نور ماه امکان رصد بهتر بعضی از اجرام اعماق آسمان را فراهم می نماید. از جمله این اجرام سه ستاره درخشانی هستند که سه رأس مثلث معروف به مثلث زمستانی را شکل می دهند.

علاوه بر مثلث زمستانی، سیاره های منظومه شمسی و خوشه های ستاره ای درخشانی هم این هفته منتظر نگاه علاقه مندان به دنیای نجوم هستند.

رویدادهای نجومی هفته دوم دی 1402

شنبه 9 دی

درخشان ترین سیارک در آسمان، 4 وستا، درست در نقطه مقابله قرار گرفته است و بالای صورت فلکی جبار به سمت ستاره زتا ثور، یعنی نوک شاخ کم نور صورت فلکی گاو دیده می گردد. با دوربین دوچشمی به راحتی وستا را در قدر 6.5 خواهید دید. اما برای تشخیص آن از سایر نقاط کم نور در این ناحیه به یک نقشه دقیق آسمان احتیاج دارید.

این سیارک یک هفته آینده از 0.2 درجه ای زتا ثور می گذرد و سپس در شب های پس از آن حدود 0.5 درجه ای سحابی کم نور خرچنگ (M1) قرار خواهد گرفت.

یکشنبه 10 دی

ساعت 01:27 آغاز عبور هم زمان سایه دو قمر اروپا و گانیمد از روی قرص مشتری خواهد بود که تا حدود ساعت 03:00 بامداد قابل مشاهده است. برای تماشا این پدیده جالب توجه باید ابزار نجومی داشته باشید. ساعت 18:30 هم سیاره مشتری در اقامت دوم قرار می گیرد و حرکت بازگشتی آن آغاز می گردد.

شب هنگام اما هنگام جشن آغاز سال 2024 میلادی است و ماه هم شرایط جالبی دارد. در تاریکی سرد زمستانی به بیرون بروید تا ماه غول پیکر را در حال کاهش ارتفاع سمت شرق آسمان ببینید و بخش داس-مانند صورت فلکی شیر هم به وضوح با فاصله حدود یک مشت بالای آن می درخشد. ساعت 22:30 ماه با فاصله 4.8 درجه در کنار ستاره قلب الاسد قرار می گیرد.

در جنوب آسمان هم ستاره شباهنگ (Sirius) در بالاترین ارتفاع خود رسیده است و دیگر ستارگان درخشان صورت فلکی سگ بزرگ (Canis Major) هم سمت راست پایین آن قرار دارند.

شباهنگ ستاره پایین مثلث زمستانی درخشان است. دو ستاره دیگر شامل ابط الجوزا (Betelgeuse) در شانه جبار در سمت راست بالای شباهنگ و شعرای شامی (Procyon) به همان فاصله در سمت چپ بالای شباهنگ می شنود. مثلث زمستانی اکنون بر روی رأس شباهنگ ایستاده و تقریبا در تعادل است.

در سمت غرب آسمان با ارتفاع زیاد نگاه کنید تا صورت فلکی برساوش را اکنون به سمت پایین حرکت می نماید، ببینید. ستاره معروف آن یعنی رأس الغول (Algol) یک ستاره متغیر است که قدر آن با دوره ای معین تغییر می نماید.

دوشنبه 11 دی

ساعت 18:58 ماه با فاصله 405 هزار کیلومتر به اوج مدار خود می رسد.

با وجود درخشندگی نسبی ماه، اگر آسمان منطقه شما نسبتا تاریک است، می توانید شکل زمستانی کهکشان راه شیری را در آسمان دنبال کنید. در اوایل غروب از افق غرب و شمال غربی در امتداد صلیب شمالی قو (Cygnus) که عمودی ایستاده است، به سمت بالا سمت راست امتداد می یابد، از قیفاوس و از میان ذات الکرسی (Cassiopeia) در بالا سمت شمال می گذرد، سپس از میان برساوش و ارابه ران (Auriga) به سمت راست و پایین می رسد. از میان دو پیکر (Gemini) و جبار (Orion) می گذرد و در نهایت به سمت افق شرق و جنوب شرقی به شعرای شامی و شباهنگ (شعرای یمانی) می رسد.

سه شنبه 12 دی

ساعت 09:30 سیاره عطارد در اقامت دوم قرار می گیرد اما این رویداد قابل مشاهده نخواهد بود.

اکنون پس از تاریکی هوا مجموعه بزرگ آندرومدا (Andromeda) و اسب بزرگ (Pegasus)، از نزدیک نقطه اوج آسمان به سمت افق غربی می روند. درست سمت غرب آسمان با ارتفاع زیاد پای بلند آندرومدا را ببینید که ستاره گاما آندرومدا یا عناق الارض (Almach) از 2.0 و به رنگ مایل به نارنجی در آن کاملا معین است.

صورت فلکی آندرومدا روی سر خود قرار گرفته است. تقریبا در نیمه راه از نقطه اوج آسمان به سمت افق غربی، صورت فلکی اسب بزرگ (پگاسوس) قرار گرفته است. از گوشه پایینی آن، ستارگانی که گردن و سر اسب را معین می نمایند، آغاز می شوند و به بینی او می رسند. به آسانی می توانید آن ها را تشخیص دهید. برای تجسم بهتر می توانید از کتاب راهنمای صورت های فلکی یاری بگیرید.

چهارشنبه 13 دی

ساعت 03:19 بامداد زمین با فاصله 147 میلیون کیلومتر در حضیض مدار خود دور خورشید قرار می گیرد.

امشب ماه در صورت فلکی سنبله (Virgo) حضور دارد. با پیشروی شب تا رسیدن به صبح روز پنج شنبه، ستاره سماک اعزل یا بی ژوبین (Spica) کمتر از یک مشت زیر ماه قرار خواهد گرفت. این دو جرم درخشان در آغاز سحر ارتباع بالاتری خواهند داشت.

بارش شهابی ربعی (Quadrantid Meteor Shower) در ساعات خاتمهی چهارشنبه البته در حضور نور مهتاب به افزایش می یابد تا پنج شنبه به اوج خود برسد. شهاب های این بارش اغلب گریزان هستند چون قسمت اصلی بارش تنها حدود شش ساعت طول می کشد. سال جاری این بازه ساعات باید در حدود ساعت های خاتمهه چهارشنبه به وقت تهران باشد.

کانون بار شهابی ربعی در صورت فلکی منسوخ شده ربع مورالی (Quadrans Muralis) در شمال صورت فلکی گاوران (Bootes) است که در هنگام بارش در آسمان شمال شرقی ارتفاع می گیرد. برای رصد این بارش شهابی باید طوری به آسمان نگاه کنید که ماه را خارج از محدوده دید خود قرار دهید. هر چقدر آسمان تاریک تری داشته باشید شهاب های بیشتری را می توانید مشاهده کنید. در بارش شهابی ربعی تعداد شهاب ها در ساعت تا 120 شهاب هم گزارش شده است.

پنجشنبه 14 دی

تربیع ماه در ساعت 07:00 روی می دهد و اوج بارش شهابی ربعی هم در ساعت 12:30 خواهد بود. بنابراین بامداد و غروب پنج شنبه همچنان فرصت مناسبی برای رصد بارش شهابی ربعی است.

صورت فلکی جبار هنگام شب در شرق و جنوب شرقی آسمان اوج می گیرد. در بالای آن ستراه دبران (Aldebaran) را به رنگ نارنجی و از قدر 1 می بینید و اگر دوربین دوچشمی داشته باشید می توانید یک سوژه خوب را در کانون توجه خود قرار دهید. خوشه بزرگ و معروف قلائص (Hyades) که منطقه ای به عرض 4 درجه را دربر می گیرد و درخشان ترین ستاره های آن از قدر 4 و 5 هستند. بالاتر از آن هم می توانید خوشه پروین را مشاهده کنید.

ستاره های اصلی خوشه قلائص یک V را تشکیل می دهند که در حال حاضر به پهلو خوابیده است و ستاره دبران نوک پایینی آن را تشکیل می دهد. با دوربین دوچشمی، شاخه پایین V را به سمت راست دنبال کنید تا الگوی ستاره ای خانه (House) را ببینید که مانند نقاشی بچه ها از خانه ای با سقف شیروانی است.

آدینه 15 دی

ساعت 04:25 ماه و ستاره سماک اعزل که این شب ها به هم نزدیک شده اند، با جدایی زاویه ای 1.4 درجه به مقارنه می رسند.

در این سردترین زمان سال، شباهنگ در اواخر گرگ و میش طلوع می نماید. کمربند سه ستاره ای جبار تقریبا به جهت بالا آمدن آن اشاره می نماید. بنابراین به آن منطقه نگاه کنید تا طلوع شباهنگ را ببینید. وقتی این ستاره بالا می آید، به آرامی در لایه های ضخیم جو چشمک می زند و سپس با افزایش ارتفاع، افزایش سرعت چشمک زدن آن را مشاهده خواهید کرد.

شرایط سیارات در هفته دوم دی 1402

عطارد در سپیده دم این هفته سمت چپ پایین سیاره ناهید حضور دارد. جدایی زاویه ای آن ها از 22 درجه در صبح ابتدای هفته به 14 درجه در خاتمه هفته کاهش می یابد. در طول این مدت، عطارد به سرعت، حدود 2 و نیم برابر از قدر 1.0+ تا 0.0 روشن می گردد.

زهره هم با قدر 4.0- در صورت فلکی ترازو دیده می گردد و همچنان آسمان صبحگاهی را در کنترل خود دارد. برای تماشا آن پیش از طلوع خورشید، سمت جنوب شرقی آسمان را نگاه کنید. این سیاره هر هفته کمی پایین تر می رود و علاوه بر عطارد که در نزدیکی آن حضور دارد، سمت راست پایین آن ستاره قلب العقرب (Antares) به رنگ قرمز و نارنجی و از قدر 1.0 دیده می گردد. جدایی زاویه ای آن ها هم از 11 تا 6 درجه این هفته کاهش می یابد.

مریخ که در هفته های گذشته از دید ناظر زمینی پنهان بود، هنگام سپیده دم سمت افق شرقی حضور دارد و برای رصد آن باید افق کاملا بازی داشته باشید. در هفته های آینده اما به تدریج ارتفاع می گیرد و رصد آن آسان تر خواهد بود.

مشتری با قدر 2.6- در صورت فلکی حمل حضور دارد و همان نقطه سفید درخشانی است که عصرها بر فراز جنوب شرقی به جنوب غالب است. حدود ساعت 7 یا 8 بعد از ظهر این غول گازی منظومه شمسی به بیشترین ارتفاع خود می رسد.

زحل با قدر 0.9 در صورت فلکی دلو حضور دارد و هنگام غروب و پس از آن سمت جنوب غربی آسمان رو به کاهش ارتفاع است. ستاره فم الحوت (Fomalhaut) هم با روشنایی مشابه، با فاصله تقریبا دو مشت سمت چپ پایین زحل حضور دارد. ارباب حلقه های منظومه شمسی حدود ساعت 20:00 تا 21:00 غروب خواهد نمود.

اورانوس با قدر 5.6 دیگر سیاره ای است که مانند مشتری در صورت فلکی حمل جای گرفته است و در آسمان تاریک با فاصله 14 درجه سمت چپ آن منتظر دوربین دوچشمی شماست. در یک تلسکوپ با قدرت بالا، قرص این سیاره به خوبی دیده می گردد.

نپتون هرچند کم نورتر است اما باز هم با استفاده از تلسکوپ غیرستاره ای بودن آن معین است. این سیاره با قدر 7.9، در مرز صورت های فلکی دلو و حوت حضور دارد و برای رصد آن باید با استفاده از ابزار نجومی 21 درجه شرقی زحل را نگاه کنید.

عکس کاور: مثلث زمستانی آسمان شب

Credit: Bum-Suk Yeom

منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم